Getty Images

Türkiye’nin bedel kaybeden para ünitesi yüzünden ağır darbe alan iktisadına yeni reçete, Çin modeli olarak gösteriliyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, TL’nin paha kaybıyla rekabetçi bir para ünitesine dönüştüğünü, bu sayede Çin üzere Türkiye’nin de ihracatını ve istihdamını artırarak dış piyasaya üretim yapan bir iktisat olacağını aktardı.

Fakat Türkiye’nin Çin’e dönüşmesi için yalnızca rekabetçi bir kura sahip olması yetmiyor.

İki ülkenin tarihi dinamiklerinin ve ekonomilerinin yapısı o kadar farklı ki kıyas yapmak çok sıkıntı.

Bu mevzuyla ilgili görüşlerini sorduğumuz ABD’deki Carnegie Endowment Asya Programı’nın kıdemli araştırmacısı ve Çin iktisadı uzmanı Yukon Huang, “Çin’in geçmişinin ve ekonomik deneyiminin Türkiye ile ilgili hiçbir ilgisi olmaması hasebiyle bu modelin muvaffakiyet talihi olmadığını” söyleyerek sorularımızı yanıtlamayı reddetti.

Öteki yandan bu model ile ilgili bir öteki sorun da Çin’in de aslında ihracata dayanan iktisat modelini değiştirmeyi amaçlaması.

Her ne kadar Türkiye radarını iç tüketime dayanarak büyüyen bir iktisat olmaktan dış ticarete çevirse de, Çin tam karşıtını hedefleyerek ihracata dayanan iktisadını iç pazarın güç kazandığı bir modele dönüştürmeyi hedefliyor.

DEVLET GÜDÜMÜNDE FAKAT KAPİTALİZME DE YER VEREN BİR İKTİSAT

Çin, dünyanın en büyük ikinci iktisadı.

Birinci başta pandeminin tesirlerinden olumsuz etkileneceği beklense de bu yıl Çin iktisadı yeniden hatırı sayılır bir büyüme gösterdi.

Çin ile ilgili en kabul gören tariflerden biri, devlet güdümünde lakin kapitalizme de yer veren bir ekonomik modeli olduğuna dair.

Carnegie Endowment’dan Çin iktisadı uzmanı Yukon Huang, Çin iktisadının, kaynakların ve ekonomik aktivitelerin devlet denetiminde olduğu, fakat özel kesim teşebbüslerine de imkan veren bir yapısı olduğunu aktarıyor.

PBS’in Frontline programının bir haberine nazaran devlet, güç kaynaklarını ve mali sistemi denetim altında tutsa da ülke GSYH’sının yüzde 60’ı özel kesimden geliyor.

“İHRACATA ODAKLI OLMASI DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ GELGİTLER KARŞISINDA KIRILGAN YAPAR”

Çin, birebir vakitte dünyanın en büyük ihracatçısı.

2020 yılında ihracatının büyüklüğü 2,6 trilyon dolara vardı.

Lakin iktisadın ihracata dayalı olması iktisat için her vakit sağlıklı bir görünüm ortaya çıkarmayabiliyor.

Danimarka merkezli Danske Bank’ın gelişmekte olan piyasalar müdürü Jakob Ekholdt Christensen, “Bir iktisat ne kadar ihracata odaklı olursa dünya ekonomisindeki gelgitler karşısında da bir o kadar kırılgan olur” diyor.

Çin’in pandemiden en çok etkilenen ülkelerden biri olmasının en büyük sebeplerinden biri de bu.

BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Christensen, “Sadece büyük bir ihracat kesimi yaratmaya odaklanmak güçlü bir mahallî iktisat yaratmanın altını oyabilir” açıklamasında bulunuyor.

“GERÇEK OLMAYAN BÜYÜME”

Çin çok uzun vakittir ihracat ve yatırım odaklı bir iktisat olmaktan iç tüketim ile büyüyen bir modele dönüşmeyi konuşuyor.

Çin Devlet Lideri Şi Jinping’in tabiriyle tüketim ile beslenmeyen bir büyüme ‘gerçek’ bir niteliğe kavuşamıyor.

London School of Economics’ten global iktisat uzmanı Stephen Paduano, bir makalesinde Çin iktisadının daha çok iç tüketime odaklanmasıyla daha güçlü ve istikrarlı bir büyüme sağlayacağını, dış tüketime daha az bağımlı olacağı için global siyasi gelişmelerden daha az etkileneceğini kaleme alıyor.

ÇİN’İN BORÇ KRİZİ

Çin iktisadının en büyük meselelerinden biri borç.

Çin’in borcu GSYH’sının yüzde 250’sine varmış durumda. Bu ABD’nin borcundan daha yüksek, dünyanın borç oranı en yüksek gelişmiş ülkesi Japonya’dan daha düşük bir oran.

Bu borcun büyümesinin en büyük nedenlerinden biri 2008’deki global ekonomik krizin akabinde devlet kurumlarına akan kredi.

Bazılarına nazaran bu borç hem Çin iktisadını hem de global ekonomiyi tehdit ederken bazılarına nazaran borcun çoğunluğu kamuya ilişkin olduğu için döndürülebilir bir durumda.

Fakat kamunun borcu tablodan çıkarıldığında hanehalklarının ve özel şirketlerin borçluluğunun da yüksekliği telaş yaratan bir öge.

Çin’in gayrimenkul devi Evergrande şirketinin temerrüde düşmesiyle içine girdiği borç krizi, bu durumun bir yansıması.

EŞİTSİZLİĞİ VE BORÇLULUĞU AZALTACAK SİYASET: ORTAK REFAH

Çin Devlet Lideri Şi Jinping, ülke iktisadını dönüştürerek borç sarmalının önüne geçmek niyetinde.

Kredi sistemi artık daha sıkı bir formda denetim edilecek; mali genişleme ve kredi kolaylığı geride kaldı.

Şi’nin bu yıl tanıttığı ‘ortak refah’ ismindeki siyaseti hem ülkedeki borçluluğu azaltmayı hedefliyor hem de Çin’in yıllardır sarf ettiği yüksek büyümeyle oluşan eşitsizliği ortadan kaldırmak niyetinde.

Çin iktisadının bir başka büyük sorunu da bir yanda çok eğitimli ve gelir seviyesi yüksek bir nüfusu varken öbür yanda yoksulluğun artmış olması.

Gelir düzeyinin ve para ünitesi yuanın pahasının düşük olması, ülke içi tüketimin gelişmesini kısıtladı.

Birebir vakitte gelir düzeyi düşük olan hanehalklarının borçluluğunun da artmasına yol açtı.

Çin Devlet Lideri Şi ise Alibaba’nın başındaki Jack Ma üzere seçkinlerin gücünü kırarak, Evergrande üzere şirketlerin gözünün yaşına bakmayarak, sendikaların güçlenmesini, çalışanların yüksek maaş almasını, kırsalda yaşayan göçmenlerin daha iyi toplumsal haklara sahip olmasının önünü açarak bu sıkıntıları aşmayı hedefliyor.

ÇİN’İN PARA ÜNİTESİ DOLARA KARŞI PAHA KAZANIYOR

Türkiye’nin her ne kadar kıymet kaybeden para ünitesi yüzünden ihracatını Çin üzere artırabileceği düşünülse de Çin’in para ünitesi yuan son birkaç yıldır dolara karşı kıymet kazanıyor.

Çin Merkez Bankası, ekonomik siyaset maksadının dışa üretimden iç tüketime dönmesi hasebiyle paha kazanan para ünitesinin enflasyonla gayrette işe yaradığını gördü.

Merkez bankacılığı, iktisat siyaseti ve kamu yatırımı bahislerinde bağımsız bir niyet kuruluşu olan OMFIF’e nazaran Çin Merkez Bankası, Asya’nın en güçlü merkez bankası olma gayesini taşıdığı için 2005’ten beri daha çok piyasa dinamiklerine yönelik kararlar alıyor.

Financial Times’a nazaran yuan yıllar boyunca Çin Merkez Bankası’nın denetimi altında dolara karşı sabitlendiği ya da çok sıkı denetim edildiği için piyasalar ismine değerli bir para ünitesi değildi.

Lakin 2015 yılında bu durum değişti.

Merkez Bankası yuanın daha özgür bir halde hareket etmesine müsaade verdi.

IMF, 2016 yılında ise yuanı rezerv para üniteleri ortasına ekledi.

Yuanın bu yılın başından beri dolara karşı paha karı ise yüzde 2,5 düzeyinde.

“CİDDİ BİR GELİR TRANSFERİ DEMEK”

İstanbul Bilgi Üniversitesi Finansal Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ege Yazgan, Türkiye’nin iktisat siyasetini ihracata yönlendirmesini çok sert bir değişim olarak pahalandırıyor.

Yazgan’a nazaran bu durumun yaratabileceği en büyük tehlike Çin’de de olduğu üzere eşitsizliği artırması:

“Yıllardır iç piyasaya çalışan beşerler, dış piyasaya yönelik dallarda çalışan insanlardan daha fazla. Bu bir yerden bir yere önemli bir gelir transferi demek.

“Bu gelir transferi, enflasyon ve kur süratle üste gittiği için toplumun en dar gelirli kesitlerini vuruyor.”

Danske Bank’ın gelişmekte olan piyasalar müdürü Christensen, Türkiye’nin Çin’den çok daha küçük ve açık bir iktisat olduğuna vurgu yapıyor.

Bu yüzden Christensen’a nazaran yatırımcıların makroekonomi ile ilgili telaş duymaları durumunda sermayenin kaçması ihtimali Türkiye için Çin’e kıyasla çok daha yüksek:

“Bu birebir vakitte Merkez Bankası sıkı bir para siyaset izlemezse Çin’den daha süratli bir halde zayıf kurun enflasyona dönüşmesine yol açıyor.”

Christensen’a nazaran Türkiye’nin ihracat potansiyelini ve büyümesini güçlendirmesi için makroekonomik istikrardan daha evvel hayata geçirmesi gereken ögeler var.

Bunların başında insan kaynağına ve teknolojiye yatırım yapması geliyor; ki Türkiye bu göstergeler açısından OECD ülkeleri ortasında çok geride.

Bir başkası de girişimciliği canlandıracak yapısal ve yasal ıslahatları hayata geçirmesi.

• Erdoğan’ın sıcak paradan vazgeçmesi ne manaya geliyor?
• Çin Halk Cumhuriyeti 70 yaşında: ‘Ekonomik mucize’ nasıl gerçekleşti?
• Çin Devlet Lideri Şi Jinping’in ‘ortak refah’ siyaseti dünyayı nasıl etkileyebilir?

Cumhuriyet