FacebookBrian ve koronavirüs nedeniyle ölen eşi Erin
Komplo teorileri 2020 yılında internet ortamına damga vurdu. Bazıları bunun bedelini, münasebetlerinin bozulmasıyla, hatta hayatlarıyla ödedi.
Temelsiz fikirler, koronavirüs salgınının başlamasının çabucak akabinde ortaya çıktı.
Whatsapp uygulaması üzerinden çok sayıda yanlış bilgi yayıldı, koronavirüse ait aldatıcı teşhis prosedürleri paylaşıldı.
İnternetteki dezenformasyonun tesiriyle ilgili vazifeme tam da o sırada başlamıştım.
BBC’nin uzman takımının de yardımıyla, bu yanlış bilgilerin nasıl yayıldığını aylardır inceliyoruz.
Getty ImagesCalifornia’da bir gösterici koronavirüsün varlığından kuşku duyan bir döviz taşıyor.Birinci bakışta bunlar çok makul görünüyor zira bilgi, “güvenilir kaynaktan” geliyor: Bu bazen bir tabip, bazen bir kurum ya da iyi eğitimli bir aile üyesi olabiliyor. Facebook’ta tüm dünyayı dolaşan bu bilgiler, İtalyancaya, Arapçaya ve onlarca öteki lisana de çeviri ediliyor.
Yanlış tedavi yolları ve geçersiz teşhis teknikleri üzere aldatıcı bilgiler, “ellerinizi yıkayın” üzere yararlı tavsiyelerin yanında servis ediliyor.
İngiltere Buckinghamshire’dan 84 yaşındaki Peter Lee Goodchild, yanlış bilginin yayılmasında rol alan şahıslar ortasında değerli bir örnek.
Peter Lee GoodchildPeter’in gönderisi yüz binlerce kişi tarafından paylaşıldı.Peter yanlış bilgiyi yayma niyetinde olmadığını söylese de, yayınladığı ileti 2020’nin bahar aylarında 400 binden fazla defa paylaşıldı.
Peter’in gönderisinde “bir arkadaşının yüksek lisans dereceli ve Çin’de hastanede çalışmış olan amcasına” referansla koronavirüs hakkında ipuçları vardı. Burada paylaşılan bilgiler yanlıştı ve temelsizdi.
Tahminen Peter bunu iyi niyetle paylaşmıştı, üstelik gönderide yer alan bilgiler büyük tehlike de yaratmıyordu.
Lakin internetteki yanlış bilgiler bazen “hayati” ziyanlar verebiliyor. Grubumuz yıl içinde yanlış bilgilerin neden olduğu önemli ziyanlarla ilgili sayısız örnek buldu.
Örneğin, 5G teknolojisinin koronavirüsle kontaklı olduğuna ait palavra haberler, telefon santrallerine ve telekomünikasyon bölümünde çalışanlara yönelik atakları tetikledi.
Ya da Donald Trump ve Jair Bolsonaro üzere başkanları iyileştirdiği sav edilen hidroksiklorokin unsurunun çok ölçülerde kullanılmasından kaynaklı zehirlenme olaylarına rastladık.
Brian’ın kıssası ise çok daha sarsıcıydı. 46 yaşındaki taksi sürücüsü Brian, Florida’da yaşıyordu. Onunla birinci sefer Mayıs ayında konuştuk.
Facebook’ta gördüğü bildirilere dayanarak Brian koronavirüsün gerçek olmadığı, önemli bir tehlike arz etmediği ya da 5G teknolojisiyle bağlı olduğu tarafındaki yanlış bilgilere inandı.
Maske takmadı ve toplumsal arayı neredeyse hiç önemsemedi. Ancak Brian ve eşi Erin, koronavirüse yakalanarak önemli semptomlar gösterdi ve hastaneye kaldırıldı.
Brian karısının ağır bakıma alınmasıyla, uzman taviyelerine güvenmemesinden duyduğu pişmanlığı daha çok hissetti:
“Bu artık bir oyun olmaktan çıkmıştı. Bu gerçek bir şeydi”, diyor.
Ağustos ayında eşi Erin koronavirüs kaynaklı olarak kalbinde ortaya çıkan rahatsızlık nedeniyle ömrünü yitirdi.
Brian ile sıkıntı bir yılın akabinde yine buluştuk. Artık sıhhat otoritelerinin tavsiyelerine uymak konusunda daha dikkatli davranıyor.
Yıl içerisinde yanlış bilgilerin tabiatının da değişmekte olduğunu gözlemledik.
Virüsle ilgili bilgimiz arttıkça, aldatıcı sıhhat tavsiyeleri üzere söylentiler de büyük oranda ortadan kalktı.
Bunun yerini ise, bu istikametteki motivasyonu hayli güçlü bireylerin ortaya attığı komplo teorileri aldı.
Toplumsal medyada yeni ortaya çıkan birtakım “influencer” kullanıcılar, yani takipçisi yüksek fenomenler temelsiz savları ortaya atarak yüksek sayıda takipçi elde ettiler. Bunlar ortasında, virüsün varlığını reddetmek ya da salgının şuurlu olarak planlandığı ve yönetildiği üzere argümanlar da var.
E-posta kutuma çok kısa vakitte, yakınları toplumsal medya fenomenlerinin gönderilerinin tesiri altında kalan bireylerin yardım talepleri ulaştı.
En sarsıcı e-posta ise İngiltere’de komplo teorilerine inanan bir topluluğun önderinin oğlundan geldi.
Sebastian Shemirani benimle temasa geçti, zira annesinin halk sıhhatine yönelik tesirinden tasa duyuyordu.
Sebastian’ın annesi Kate Shemirani, koronavirüsü reddetmek, Covid-19 semptomlarıyla 5G sinyalleri ortasında bağ kurmak üzere yanlış bilgilerle etrafında on binlerce takipçi topladı. Londra’daki şovlarda binlerce kişilik kalabalıklara konuşmalar yaptı.
Oğluyla yaptığımız röportaja cevap veren Kate Shemirani, şu kelamları sarf ediyor:
“Görebildiğim şu: Sizi yönetenlerin inanmanızı istedikleri şeylerden farklı fikirleri olanlara ‘komplo teorisyeni’ diyorsunuz ve ben bunu son derece rahatsız edici buluyorum.”
‘Düşündükleri şeyi değiştirebilecek bir argüman yok’
İnternetteki komplo teorisyenlerinin kopardığı irtibat kanalını nasıl tamir edebileceğimizle ilgili olarak psikologlarla, uzmanlarla, hatta dünyanın düz olduğuna inananlarla bile konuştum.
Psikolog Jovan Byford, “Sihirli değneğe sahip değiliz. Düşündükleri şeyi değiştirebilecek bir argüman yok” diyor:
“Asıl sıkıntı, karşı argümanları onlara aşılamak ve bir dahaki sefere bu türlü bir komplo teorisine farklı formda bakabilmelerini sağlamak.”
2020 sona eriyor lakin yanlış bilgilerle problemimiz ortadan kalmış değil.
Dünya genelinde beşerler koronavirüs aşılarına ulaşmaya başladı ve komplo teorisyenleri artık de buna odaklanmaya yöneliyor.
Texas’tan Patricia isimli bir bayanın ayağında çıkan yaraların, aşı aksisi propaganda için nasıl kullanıldığını da tespit ettik. Açıklanamayan bir deri rahatsızlığı bulunan Patricia, ayağının aşı zıddı söylentilere nasıl materyal edildiğini bizlere anlattı.
Koronavirüs aşı denemelerine katılan Patricia, ayağındaki yaranın aşı dozunu almadan beş gün evvel çıktığını belirtiyor. Lakin deri rahatsızlığı ile aşı ortasında kimileri bağ kurmuş ve aşının bu tip rahatsızlıklara yol açtığı tezini ortaya atmış.
2020’nin komplo teorisi mağdurlarına böylelikle Patricia da eklenmiş oldu.
Cumhuriyet
