CHP İstanbul Milletvekili ve Plan Bütçe Kurulu Üyesi Emine Gülizar Emecan, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın 2022 yılı bütçesi üzerindeki görüşmeler sırasında CHP kümesi ismine konuştu.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu’na hazine garantili borçlar ve kamu özel işbirliği projelerini soran CHP’li Emecan; “Bakanlığınız bir yatırım bakanlığı değil, kamu ziyanı bakanlığı hâline gelmiştir zira “Ulaştırma Bakanlığı” deyince akla 5’li çete, yandaşa giden ihale, mega projeler, kamu ziyanı geliyor artık. Ulus olarak yıllar sürecek, torunlarımıza kalacak ağır bir borç yükünün altına girmiş bulunuyorsunuz, daima birlikte girmiş bulunuyoruz. Özetle, yaptığınız her işte kurulan tezgâh ya da sistem her durumda şirketlerin lehine işleyecek formda dizayn edilmiş görünüyor.” dedi.
CHP İstanbul Milletvekili ve Plan Bütçe Komitesi Üyesi Emine Gülizar Emecan’ın konuşması şöyle:
KÖİ’NİN BAŞLADIĞI YILDAN BUGÜNE HAZİNENİN BORCU YÜZDE 140 ARTTI: Sayın Bakan “Devletin kasasından, milletin kesesinden tek kuruş çıkmadan…” sloganınız da koca bir palavra. Projelere verilen talep garantileri her geçen yıl kamuya büyük yük getirmekte. Münasebetiyle fahiş bedel öderken -hizmeti kullanmayan vatandaşlardan da ödedikleri vergiler üzerinden- yandaşlara kaynak, devlet tarafından aktarılmaktadır. Projelerin, Türkiye’nin borçlanmasında da çok büyük hissesi var. Kara ulaşımı altındaki kamu-özel iş birliği projelerinin hizmete alındığı ve garanti ödemelerinin de başladığı 2016 yılı sonrasında hazinenin toplam borcu yaklaşık yüzde 140 artarak 759 milyar TL’den 1 trilyon 812 milyar TL’ye çıkmıştır. Bu, projelerle birlikte paralel seyreden bir süreç. Tıpkı süreçte net borçlanma da süratle artmıştır. 2019 ve 2020 yıllarında ise toplam gelirler borçların faizlerine yetmediği için, faiz dışı istikrar negatife dönmüş yani Türkiye borç faizi içinde borçlanır duruma düşmüştür. Lakin bütün bunlar olurken garanti ödemelerinden de asla ödün verilmemiştir.
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DÜYUN-I UMUMİYE’YE DÖNDÜ: Yapılan KÖİ projelerinde, kamu-özel iş birliği projelerinde mukaveleler neden döviz cinsinden fiyatlandırıldı?” diye soracak olursak… Zira adrese teslim verdiğiniz yüklenici misyonlu şirketlerin bu projeleri hayata geçirecek öz kaynakları yoktu ve gereken kaynağı yurt dışından, döviz cinsinden kredi olarak getirdiler. Daima şöyle bir savunmanız var: “Kamu kaynaklarıyla bu projeleri yapamazdık, bu kadar kısa müddette hizmete alamazdık.” Bu şirketlerden daha düşük faizde ve uzun vadede, koskoca Türkiye Cumhuriyeti devleti olarak, siz dış finansman sağlayamaz mıydınız, kamu kaynaklarını değerlendiremez miydiniz? Yani aradınız da mı bulamadınız? Üstelik ihale süreçleri de üretim süreçleri de daha şeffaf ve hesap verilebilir bir süreç olurdu. Oluşturulan yanlış modelle bütün bu projelerin muhatabı olan Karayolları Genel Müdürlüğü ise resmen bir Düyun-ı Genele yönetimine dönüşmüş durumdadır; devletin kaynakları Karayollarına aktarılıyor, oradan da şirketlere akıyor. Bir de Hazinenin borç üstlenim garantisi var olağan; gelir garantileri gerçekleşmediğinde, mukavelenin feshedildiği durumda Hazine bu kredi borçlarıyla karşı karşıya kalmış olacaktır.
ULAŞTIRMA SİYASETİNİZ RANT VE TALAN ÜZERİNE HEYETİ: “Ulaştırma” çağdaş manada nedir? Sizin de söylediğiniz üzere, aslında eriştirmektir; üretim için ham unsur, materyal ve iş gücünü üretim merkezlerinde buluşturmak demektir. Toplumsal devlet anlayışında da ulaşım hakkı değerli bir insan ve yurttaşlık hakkıdır, vatandaşların eşit şartlarda yararlanabilmesi gereken bir kamu hizmetidir. Üretim maliyetleri bütçeye gereksiz büyük yükler getirmemelidir. Ülkenin kalkınma maksatları ve toplum beklentileri doğrultusunda çağdaş ve sürdürülebilir ulaştırma siyasetleri belirlenirken de en temel araçları başta planlama, yatırım ve finansman modeli üçlüsü, temel gayeleri da ekonomik toplumsal gelişimin sağlanması ve etrafın korunması üçlüsüdür. Sayın Bakan, siz iktidar olarak on yıldır bu manada bir ulaştırma siyaseti uyguladınız mı? Ne yazık ki uygulamalarınızın birçoklarında iktisadın gelişiminden, arazi kullanımından, toplumsal emellerden, tabiat ve etraf korunması hassaslığından kopuk, plan desteğinden mahrum bir anlayış, bir siyasetsizlik, daha doğrusu rant ve talan siyaseti iktidarınız tarafından övünerek ortaya konuldu ve konulmaya devam ediliyor. Sizin anlayışınız, yaptığınız yatırımların ulaşıma ne kadar katkı sağladığı üzerinden değil dünya ölçeğinde bu yatırımların ne kadar büyük, mega oluşları üzerinden övünen bir anlayış.
YAP-İŞLET-DEVRET MODELİNDE YATIRIMLAR ŞAİBELİ DERECEDE YÜKSEK: Projelerde uyguladığınız yap-işlet-devret modelinde yatırım fiyatları şaibeli derecede yüksek gösterilmiş, yüzde 90’a varan yanılgılı talep varsayımı olan, dolar bazında çok yüksek sayıda araç geçiş garantili, çok büyük kârları da garanti altına alan bir model olarak ortaya çıktı. 3 yanlış 1 doğruyu daima götürüyor Sayın Bakan.
BU NASIL BİR GARANTİ KIYAĞI: Sizinle bir tablo paylaşacağım, olayın fahişliği de bu tabloda açık ve net olarak ortaya çıkıyor. Bu tabloda 7 büyük kamu-özel iş birliği kara ulaşım projesinin mali bilgileri yer almakta. “Bu dataları nereden aldınız?” diye soracak olursanız, aylık hazine borç idare raporundan ve Sayıştayın kontrol raporundan derlenmiştir; şöyle, Karayolları Genel Müdürlüğünün Sayıştay raporunun 28’inci sayfasında inceleyebilirsiniz. Siz şeffaf bilgiler paylaşmadığınız için bu biçimde derleyerek bulduk. Bu bilgilere nazaran, yüklenicilerin üstleneceği maliyet, toplamda -gördüğünüz üzere şu 1’inci sarı sütunda- 22,3 milyar dolar ve karşılığında verilen toplam garanti meblağı ise -2’nci sarı sütunda görüldüğü gibi- 34,8 milyar dolar. Yani yatırımcılara verilen gelir garantisi, yatırım meblağının yüzde 156’sına denk gelmektedir Sayın Bakan. Bu nasıl bir garanti kıyağıdır, nasıl bir fiyatlandırmadır? Gerçekten anlamak mümkün değil; hiçbir mantığa, mühendisliğe, hesaba uymuyor. Yani dolardaki süratli yükselişle 31 Aralıkta 7,37 olan kur, bugün sabah baktığımda 10,87’ydi. Bütün hesaplarınız da altüst olmuş durumda. Ayrıyeten da bu projelerin maliyetlerinin hesaplarının ne kadar hakikat, fahiş, şişirilmiş maliyet hesapları olup olmadığını da bilmiyoruz.
Öteki yandan, verilen garantilerin projelerin maliyetlerine oranında da tutarsızlıklar mevcut. Örneğin, tekrar, garanti maliyet oranı, Kuzey Marmara Otoyolu’nun 3 etabı için de ayrıyeten farklıdır. Baktığınız vakit Kınalı-Odayeri kısmı ile Kurtköy-Akyazı bölümlerinde bu oran yüzde 122-123 iken Odayeri-Paşaköy bölümünde bu oran yüzde 205 olarak görünüyor. Bunun nedenini de açıkçası sormak istiyorum zira bu Odayeri-Paşaköy ve üçüncü köprünün dâhil olduğu yer, trafiğin de aslında en ağır olduğu yer. Bu çelişkilere de yanıt vermenizi istiyoruz.
Bir harita paylaşmak istiyorum Sayın Bakan sizinle, daha evvel de bu haritayı biz gündeme getirmiştik Cumhuriyet Halk Partisi olarak. İstanbul’da -bu haritada gördüğünüz gibi- geçen Kuzey Marmara Otoyolu, üçüncü köprü yani kamu-özel iş birliğiyle yaptırılan projeler yok ve o nedenle de bu geçişler devlete ilişkin kara yollarında takip edildiği üzere maalesef takip edilemiyor. Neden buraya almıyorsunuz? Bu projelerin paralarını kim ödüyor? Kimden çıkıyor Sayın Bakan? Bu vatandaştan çıkmıyor mu? Bizden çıkmıyor mu? Devletten çıkmıyor mu? Burada olması gerekmiyor mu bu projelerin? Lütfen artık bu haritada, bu bilgileri de paylaşın ve daha şeffaf bir yaklaşım bekliyoruz sizden.
GARANTİ ÖDEMELERİNİN MALİYETİ 2024 YILINDA 100 MİLYAR TL’Yİ AŞACAK: Açık kaynaklardan yeniden derlediğimiz bilgilere nazaran, 2016 yılından 2020 yılına kadar kısmen yahut büsbütün hizmete alınmış 4 ana projeye, Hazine’den Karayolları Genel Müdürlüğü eliyle yapılan garanti ödemeleri 14 milyar TL. Beş yıllık bu ödemelerin tamamı Hazine tarafından borçlanılarak finanse edildiği için şimdiki maliyet faiziyle birlikte 20 milyar TL’nin üzerindedir. 2021-2024 yıllarını kapsayan orta vadeli planda ise Karayolları Genel Müdürlüğünün üç yıllık ödenek iddiasında garanti ödemelerinin yapıldığı cari transferler kalemi 70 milyar TL’yi geçmektedir yani otoyol, köprü, tünel, kamu-özel iş birliği projelerinin garanti ödemelerinin maliyeti 2024 sonunda 100 milyar TL’yi aşmış olacaktır. Bu meblağ büsbütün kamu borcu yürütülerek finanse edilecektir. Olağan, bir de tüm bu projeler gerekli miydi diye bir soru sormak istiyorum.
DÜNYADA ÖRNEĞİ OLMAYAN BİR KARARLA ATATÜRK HAVALİMANI FONKSİYONSUZ HÂLE GETİRİLDİ: İstanbul’da yapılan birtakım yatırımların plansız yatırımlar olduğunu söylemek zorundayız zira hal olarak planlara konulmaları, planlı olmaları manasına da gelmiyor elbette. Bunlar, ulaştırma mantığına ve İstanbul’un gelişme stratejilerine ahenkleri da tartışmalı olan… Örneğin, üçüncü köprü, Kuzey Marmara Otoyolu, üçüncü havalimanı; bir de çılgın proje var, ona sonra değineceğim. Bu projeler, İstanbul için tabiata, etrafa ve tarihî pahalara önemli ziyanları olan plan dışı yatırımlardır. İstanbul Etraf Nizamı Planı’nda üçüncü havalimanının gerekliliği ve Silivri’de yapılması da belirtilmişti fakat bu karar yok sayılarak Kuzey Ormanları Bölgesi’nde yapıldı. Kuzey Marmara Otoyolu da eklenince önemli bir tabiat tahribatı yaşandı. Kentin tahminen de hiç büyümemesi gereken bölgesinde ulaşım yoluyla sayenizde potansiyel yaratıldı. Dahası dünyada örneği bulunmayan anlaşılmaz bir kararla da Atatürk Havalimanı’nı da fonksiyonsuz hâle getirdiniz. Üçüncü köprü kent trafiğinde çok ağır tercih edilmediğinden bilhassa lojistik ve yolcu taşıma gayeli kullanıma sıkışmış durumda şu anda. Çanakkale Köprüsü’nün de imaliyle Ege’den gelip üçüncü köprüyü kullanarak yurt dışına gidecek olan araçlar Çanakkale’yi tercih ederlerse üçüncü köprü kullanımının daha azalacağını öngördünüz mü? Hiç bunun hesabını yaptınız mı diye de sormak istiyorum. Tüm bu mega projelere akıttığınız kaynağı şayet Anadolu’da endüstrinin ve üretimin gelişmesine ayırsaydınız, üretim merkezleri ve onunla birlikte nüfus hareketleri de İstanbul’dan, Anadolu’ya kayacaktı ve yapılan mega otoyol, köprü, tünel projelerinin de bu bölgede bu kadar ağır biçimde yapılmasına gerek olmayacaktı.
KANAL İSTANBUL, BİR RANT VE EMLAK PROJESİDİR: Kanal İstanbul’a da değinmeden geçemeyeceğim. Kanal İstanbul Projesi’nin trafiği rahatlatma maksadıyla yapılan bir proje olmadığını, aslında 2006-2018 yılları ortasında yıllık gemi sayısındaki toplam yüzde 24,2 azalmanın gösterdiğini görüyoruz. Siz bunun tam aksisini argüman ediyorsunuz, bu projeyi çok gereksinim olduğunu söylüyorsunuz. Fakat gemilerin grostonları ve boyutları da artmıştır müddette. Kanal İstanbul üzerinde 1 demir yolu geçişi olmak üzere toplam 7 adet kara yolu köprüsü yapılacak. Bu köprülerin 4’ü 15 Temmuz Şehitler Köprüsü’nden daha büyük olup öbürleri de mevcut boğaz köprülerine yakın köprüler. ÇED raporunda inşa edilecek köprülere kazıklı ve keson temeller öneriliyor. Demek ki burada zayıf bir taban kelam konusu. Bu da projede yer alacak her tekil yapının imal basamağından başlayarak kullanımı boyunca daima bir heyelan tehdidine açık olacağını gösteriyor. Planlanan potansiyel yerleşim alanları ve alakalı ulaşım yatırımlarının kaçınılmaz olarak İstanbul’un bölgesel cazipliğini arttırmasıyla İstanbul nüfusunda kıymetli bir artış yaşanacak ve kişi başına düşen kentsel altyapı maliyetleri de astronomik ölçüde artacaktır. Natürel inşaat sırasında ve sonrasında ağır karbon emisyonu, araç yoğunluğu kaynaklı gürültü kirliliği de olacak.
Nereden baksak bu proje elimizde kalıyor. Sunumunuzda şöyle diyorsunuz: “Bir taraftan da Kanal İstanbul bileşenlerini oluşturan yapılar inşa ediyoruz.” Aslında itiraf ediyorsunuz. Kanal İstanbul bölgesinde yeni bir yerleşim, yeni yıl nüfus yoğunluğu, yeni ulaşım kanalları, sınırları, kendi yoğunluğunu, kendi potansiyelini zati yaratarak, orayı boğuyorsunuz. Siz İstanbul’da neyi rahatlatacaksınız, bunu anlamak nitekim mümkün değil. Yani aslında Kanal İstanbul Projesi’nin bir ulaştırma projesi değil, bir rant ve emlak projesi olduğu, bölgede yaşanan emlak hareketleriyle de aslında düzgünce ortaya çıkmıştır. Bu ucube projenin önümüzdeki seçimlerde iktidarda kalamayacağız için yapılmayacağını da burada not olarak sunmak istiyorum size.
OSMANGAZİ KÖPRÜSÜ’NÜN DEMİRYOLU SINIRINI NEDEN KALDIRDINIZ: Son periyotta demir yollarını devlet siyaseti olarak kabul ettiğinizi ilan ettiniz. Sayın Bakan, demir yollarına yük veriyor ve yatırımlardaki hissesini da artırıp yüksek bütçe ayırıyorsunuz. 2022 yılında ayrılan bütçe 17 milyar 173 milyon Türk lirası. “Planlamanız nasıl?” diye baktığımızda, Avrupa’nın tedarik merkezi olmaya aday bir ülkeyiz fakat gerçek manada ülke ticaretine, lojistiğine, ulaşımına katkı sunacak bir planlamayla ekspres yolcu trenleri ve yük trenlerinin çalışacağı çizgilere daha fazla muhtaçlık varken, siz yüksek süratli tren üzerinde yoğunlaştınız, bu gayeyle da çok fazla kaynak harcandı. Sunumunuzda da bunu söylüyorsunuz. 4.364 kilometrelik çizginin -yeni yapılan- 4.007 kilometresini süratli tren sınırları oluşturuyor.
Yalnızca YHT çizgileri yapılarak trenlerin işletilmesi ne kadar uygulanabilir diye sormak istiyorum. Bunlar çok değerli projeler. Diğer ülkelerde, örneğin, Almanya’da tek başına çalışan yüksek süratli tren çizgileri yok. O çizgilere, kent sınırları, trenleri ve yük trenleri de ekleniyor, onlar da çalışıyorlar. Yüksek süratli trenler de tam manasıyla yüksek süratli tren çizgisi değil maalesef. İstanbul-Ankara çizgisinin kısa bir kısmı YHT mantığıyla işletiliyor. Türkiye de gerçek vakit planlamasıyla karma trafik çizgileri kullanımı çok daha ekonomik hâle getirebilirdi aslında bu işi. Bakanlığınızın hiç bu türlü bir çalışması oldu mu? Tıpkı vakitte demir yollarıyla ilgili imal kaliteleri de çok düşük, daima kazalar yaşanıyor, vefatlar oluyor. Yani yapıyorsunuz ancak bunların neye mal olduğu da ortada.
Osmangazi Köprüsü birinci projelendirildiğinde, örneğin, üzerinde 3 gidiş, 3 dönüş şeritli kara yolu ve ayrıyeten 1 gidiş, 1 dönüş, 2 demir yolu çizgisi bulunuyordu, neden kaldırdınız? Şayet kaldırılmasaydı İstanbul, Bursa, Ankara, İzmir ile yatırımı daha ucuz, daha kısa müddetli demir yolu ilişkilerine kavuşacaktı. Körfez Köprüsü üzerinden geçen hatta nazaran yaklaşık 150 kilometre daha uzun Bursa-Osmaneli çizgisinin tahminen de imaline gerek kalmayacaktı. İstanbul’un Ege Bölgesi’yle irtibatını sırf kara yoluna dayalı sıhhatsiz bir ulaştırma sistemine mahkûm ettiniz, bu olumsuz gelişmenin nedeni de seçilen finansman yoludur. Neden? Zira adrese teslim verdiğiniz müteahhitler “Bu proje çok kıymetli, demir yolunu yapamayız.” dediler. Siz de demir yolunu projeden kaldırdınız. “Sizin yeni ulaşım ve irtibat çağı anlayışınız bu mu?” diye sormak istiyorum. Şu andaki demir yollarıyla ilgili hedeflerinizde de aslında bu yapmış olduğunuz uygulama çelişiyor.
İŞİ GÜCÜ BIRAKTINIZ İSTANBUL’DAKİ YATIRIMLARI ENGELLEMEYE ÇALIŞIYORSUNUZ: İstanbul’daki metrolara gelelim “ulaştırma” “demir yolları” derken, birkaç gün evvel CNN’deki programda şöyle demişsiniz: “İstanbul’daki tüm metroları biz yaptık. Yeni idarenin hiçbir projesi yok. Devam eden projeleri devam ettirmiyorlar esasen. Yüzde 60-70’e gelmiş projeler. İki buçuk yılda çoktan bitmiş olması gerekeni projeler maalesef filan. Bitmedi.” demişsiniz.
El insaf, bir bakalım diyorum bir İstanbul milletvekili olarak. İstanbul’da 23 Haziran 2019 seçimleri öncesi yani AKP iktidarı devrinde duran çizgiler da dâhil, ihalesi yapılmış, kâğıt üstünde üretimi devam eden toplam 141,3 kilometre 12 raylı sistem çizgisi mevcuttu. 12 projenin, 10’u toplam 103,8 kilometresi düzgün. Finans ve bütçe planlaması yapılmadan ihaleye çıkılmış olmasından ötürü sizin devrinizde, finans yetersizliği sonucu durmuş ve durdurulmuş çizgilerdi. İstanbul’un altında birçok noktada da metro inşaatı, tünel çalışmaları çöküş yaşanabilecek biçimde yarım bırakılmış ve göçme riski yaşıyordu. Yürütülen çalışmalar için birçok yol kapatılmış. Örneğin; Eminönü-Alibeyköy Tramvay Çizgisi için kıyı bandı 2016’dan beri kapalıydı ve yan tarafta deniz olduğunu unutmuştuk biz. Düzgün ilerlese 2018-2020’de açılacak olan çizgiler, 2019’da yüzde 3-4 mertebesine ilerlemelerle bırakılmıştı sizin devrinizde; toplamda önemli bir kamu ziyanı oluşmuş durumdaydı. İşi gücü de bıraktınız Sayın Bakan iktidar olarak yapılan yatırımları engellemeye çalışıyorsunuz. Belediyenin bulduğu krediler onaylanmıyor, vatandaşın ulaşım hakkını geciktiriyorsunuz. Aslolan vatandaşa kamu hizmeti sunmaktır. Hatırlatmak isterim ki belediye devletin rakibi değil, bir modülüdür.
ULAŞTIRMA İHALELERİ SERMAYE ETRAFLARINA RANT AKTARMA ODAKLI: “Sayıştay raporlarını da konuşmaya gerek yok akşama kadar burada.” dediniz ancak Sayıştay raporlarında çok önemli sayılar kelam konusu. Bilhassa AKP iktidarları periyodunda, ulaştırma ihalelerinin sermaye etraflarına rant aktarma odaklı olduğu da çıkıyor ortaya. Örneğin; hiçbir gereği yokken, Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci unsurunun (b) bendine nazaran, kaideler oluşmadığı hâlde pazarlık tarzıyla 9 iş için tam 19,7 milyar TL meblağında mukavele imzalanmış.
Gayrettepe İstanbul Yeni Havalimanı Metro Projesi’nde, metro imal işinde metro inşaatının tamamlanma tarihinde gecikme yaşanmaması ismine ve bedelinin havaalanı işletmecisinden tahsil edilmesi koşuluyla metro yüklenicisi tarafından yaptırılmasına karar verilmiş, o denli de yapılmış. Ve 7,9 milyon avro ödenmiş bu şirkete. Bunlar Sayıştay raporları, hakikat değil mi? Sayıştay raporlarında çok fazla usulsüzlük ve yolsuzluk var. Bunlarla ilgili hesap verirseniz seviniriz.
Cumhuriyet
