Carnegie Mellon Üniversitesi İktisat ve Psikoloji Profesörü George Loewenstein, yeni tip koronavirüs (Covid-19) salgınının beşerler ve şirketlerin davranışları üzerinde tesirli olduğunu belirterek, salgın periyodunda tasarrufun arttığını, hanehalkı harcamalarının dallara nazaran dağılımında ise değişime neden olduğunu söyledi.

Davranışsal Karar Araştırma Merkezi’nin eş yöneticisi de olan Loewenstein, davranışsal iktisatta salgın süreci ve dert seviyesinin sosyoekonomik karar alma davranışlarına tesirine ait değerlendirmelerde bulundu.

İnsan davranışlarının salgının gidişatında büyük rol oynadığına işaret eden Loewenstein, davranışsal iktisadın; insan davranışlarına odaklandığını ve insanları neyin harekete geçirdiği ya da riskleri nasıl algıladıkları konusunda klâsik iktisattan çok daha gerçekçi bir anlayışa sahip olduğunu vurguladı.

Loewenstein, “Davranışsal iktisat, potansiyel bir salgının insan davranışıyla ilgili rastgele bir boyutuyla ilişkilendirilebilir” dedi.

İnsanların “dar görüşlü” olduğu fikrinin davranışsal iktisadın temalarından biri olduğunu vurgulayan Loewenstein, “insanların ekseriyetle yangınlarla gayret ettiğini fakat bunları önlemekte iyi olmadığı” örneğini verdi.

Loewenstein, “Davranışsal iktisat, hükümetleri salgın öncesinde düşündürmek ve gelecek salgınların meydana gelmemesi için tedbirler almak için kullanılabilir. Salgın meydana gelirse dahi daha hazırlıklı oluruz” dedi.

“SALGINDA TASARRUF ARTTI”

Davranışsal iktisadın insanların maske takması, aşıya karşı olan isteksizliğin üstesinden gelinmesi, aşılamanın teşvik edilmesi üzere hususlarda kullanılabileceğini aktaran Loewenstein, aşıya karşı olan insanlara aşı olmaları için para ödenmesinin iyi bir şey olarak algılanmayacağını, bir şey yapılması karşılığında verilen paranın insanların kendi çıkarlarına olmayacağını düşünmelerine neden olacağını kaydetti.

Loewenstein, “Bunun yerine, ‘aşı olursanız, tiyatroya gidebilirsiniz yahut işe gidebilirsiniz’ üzere örtülü teşvikler daha mantıklıdır. Bu mantıklı bir müdahale. Zira beşerler aşı olmazsa öteki insanları ve kendilerini riske atarlar. Yani birebir vakitte aşı olmak; aşı olmak için teşvik yaratıyor. Zira aşı olmazsanız işe gidemezsiniz yahut hoşlandığınız etkinliklere katılamazsınız” dedi.

Salgının insan davranışları ve seçimlerine tesirine de değinen Loewenstein, şöyle devam etti:

“ABD’deki en büyük sürpriz, tasarruf oranının artması oldu. Bunu rastgele bir ekonomistin kestirim ettiğini sanmıyorum. Seyahat yahut restoranda yemek yeme üzere birçok kıymetli boş vakit aktivitesi yapılamaz hale geldi. Beşerler harcama yapıyorlar lakin seyahat ve restoran harcamalarındaki azalmayı telafi edecek ölçüde değil. Bu nedenle tasarruf oranı, en azından ABD’de çoğunlukla seyahat üzere şeylere çok para harcayan varlıklı beşerler tarafından yapılmasına karşın dramatik bir formda arttı. Beşerler tüketim mallarına daha fazla para harcıyor. Konut dışında konser, tiyatro üzere cümbüşler, seyahat ve restoranlarda yapılan harcamalar azaldı. Salgın, harcamayı farklı dallar ortasından yine dağıtıyor. Kesimler ortası muazzam bir değişim yarattı. Rastgele bir iktisadın ansızın ahenk sağlaması güç. Beşerler kimi büyük kategorilere para harcamıyor, öteki kategorilere biraz daha fazla harcıyor. Hasebiyle iktisatların bu tıp şeylere alışması vakit alır.”

Salgın sona erdiğinde birtakım restoranların kapanmış olacağını ve hava yolu şirketlerinin seyahat hizmetlerinde kesintiye gideceğini belirten Loewenstein, bu durumun “acı verici” öteki düzenlemeleri getireceğini söyledi.

“İNSANLAR, DAVRANIŞLARINI DEĞİŞTİRMELİ ANCAK MUHTEMELEN ÇOK FAZLA KAYGI KALINTISI OLACAK”

George Loewenstein, birçok siyasetçinin salgını atlatmak için ekonomik faaliyeti süratle durdurmak üzere hareketleri uygulamada isteksiz davrandığını söz ederek, “Bence beşerler yeni şartlara epeyce ahenk sağlayabiliyor. Beşerler, 2 aylık bir kapanma ile başa çıkabilirdi. Bence siyasetçiler çok temkinli davrandılar, insanların ne kadar uyumlu olabileceğini hafife alıyorlar” dedi.

Loewenstein, virüsün ortaya çıktığı Çin’de hükümetin aldığı süratli ve radikal tedbirlerin tesiriyle ülkenin, şu anda aksamaların yaşandığı ekonomilere mal tedarik ettiğini söyledi.

Hükümetlerin bundan ders çıkarmasını umduğunu tabir eden Loewenstein, “Belki bir sonraki salgında, siyasetçiler insanların ahenk yeteneğini dikkate alacak. Hayatı yarı yarıya durdurmak ve salgınla uğraşta tesirli olmayan gevşek tedbirler almak yerine daha süratli ve daha kararlı adımlar atmaya hazır olacaklardır” dedi.

Loewenstein, herkesin aşılanmasıyla riskin düşeceğini aktararak, şunları kaydetti:

“İnsanlar, davranışlarını değiştirmeli fakat muhtemelen çok fazla endişe kalıntısı olacaktır. Aşı olan beşerler, aşı olmadan evvelki üzere davranıyorlar. Aşı olduktan sonra davranışınızı değiştirmek mantıklı, riskleriniz değerli ölçüde azalıyor. Arkadaşlarınızla bir ortaya gelmeye yahut ailenizi ziyaret etmeye daha istekli olmalısınız. Davranışsal iktisadın öngördüğü şeyin, gidişatın eski haline dönmesinin biraz vakit alacağı olduğunu düşünüyorum.”

“NİHAYETİNDE EVVELKİNDEN ÇOK DA FARKLI OLMAYAN HAYATA GERİ DÖNECEĞİZ”

Carnegie Mellon Üniversitesi İktisat ve Psikoloji Profesörü Loewenstein, yeni olağanın nasıl olacağına ait değerlendirmelerde bulunurken, “Aşıya dirençli mutasyonlar ortaya çıkmazsa sanırım nihayetinde eskisinden çok da farklı olmayan hayata geri döneceğiz” sözlerini kullandı.

Loewenstein, uzaktan çalışmanın artacağını, salgında birçok şirketin çalışanlarının uzaktan çalışarak da epey verimli olabileceğini gördüğünü belirterek, “Eminim salgın sırasında yaşananlar, şirketleri ve insanları yeni hallerde davranmaya ve bu yeni yollardan bir şeyler öğrenmeye zorladı” dedi.

Salgın devrinde artan işsizliğe dikkati çeken Loewenstein, araştırmaların, ekonomik sakinlik ya da salgın hastalıktan kaynaklansa bile bir müddet işsiz kalmanın insanların hayat uzunluğu beklentileri için iyi olmadığını gösterdiğine işaret etti.

Loewenstein, varlıklı ile yoksul ortasındaki farkın halihazırda dayanılmaz olduğunu belirterek, salgında bunun daha da berbata gittiğini söyledi. Üst seviye mesleklerin uzaktan çalışmaya daha elverişli olduğunu aktaran Loewenstein, varlıklı insanların salgında birikimlerini artırdığını, düşük gelirli insanların ise salgında uzun vadeli hasarlara neden olabilecek biçimde kayıp yaşadıklarını lisana getirdi.

“DAVRANIŞSAL İKTİSAT, DAHA ÜST SEVİYE SİYASET SÜRECİNE DAHİL OLMAYA BAŞLAYACAK”

George Loewenstein, davranışsal iktisadın geleceğine ait değerlendirmelerde bulunurken, “Davranışsal iktisadın, daha üst seviye siyaset sürecine dahil olmaya başlayacağını ve nudge’nin (dürtü) ötesine geçeceğini düşünüyorum. Beşerler davranışsal iktisat ve siyaset hakkında düşündüklerinde ekseriyetle akıllara ‘nudge’ geliyor. Bence davranışsal iktisat, çok daha yüksek seviyede katkı sağlayabilir” formunda konuştu.

Davranışsal iktisatta bir öteki kıymetli hususun ise insan dikkatinin sonlandırılması olduğuna işaret eden Loewenstein, “Genelde karşılaştığımız en büyük kısıtlama olarak vakit ve parayı düşünürüz. Lakin bence davranışsal iktisat, insanların düşünme ve davranışları üzerinde üçüncü bir büyük kısıtlama olduğu fikrini ortaya atacak ve bu da dikkattir. Bu internet çağında çok önemli” dedi.

Cumhuriyet