Türkiye’de verem hastalığına karşı verilen çabanın en kıymetli sembollerinden biri olan Heybeliada Sanatoryumu’nun, 2005’ten beri kapalı olmasına karşın bir gün en azından bir müze olarak tıp tarihimizin bir kesimi olmaya devam edeceği umuluyordu. Umulan olmadı. Heybeliada Sanatoryum’u Diyanet İşleri Başkanlığı’na devredildi.
Cumhuriyet’in birinci periyotlarında, günün şartlarının tüm zorluklarına karşın İsviçre’deki bir sanatoryumu model alarak yapılan kurum yalnızca tedavideki başarısıyla değil, tedavi sırasında ve sonrasında sunduğu hizmetle de benzersizdi. Verem hastalarına ayakkabıcılık, çorapçılık, fotoğrafçılık, heykeltıraşlık, saatçilik, daktilo kursları veriliyordu. Hastayı hayata bağlamanın bundan hoş yolu olabilir mi? Kaldı ki bu kurslara katılanların birden fazla bir meslek sahibi de olmuşlardı.
YALNIZCA 50 BİN TL
Tıpkı vakitte çok da uzman yetiştirdiği için Dünya Sıhhat Örgütü’nce “araştırma eğitim hastanesi” olarak kabul edilmişti. Hastane hizmete açılana kadar hastaların, alışılmış durumu iyi olanların, yurtdışına gitmek zorunda kaldıkları periyotta Sıhhat Bakanı Dr. Refik Saydam, tahsis edilen 50 bin TL üzere çok az bir parayla bir profesör ile bir uzmanı Heybeliada’da sanatoryum kurmak üzere görevlendirdiğinde tarih 15 Ağustos 1924’tür. Ada’nın seçilmesi tesadüf değildir doğal. Bölgenin verem tedavisi için en uygun yer olduğu, 1500’lü yıllardan beri bilinmekte, bu kimi gezginlerin yazdıklarında da vurgulanmaktadır.
Sanatoryum yapılıncaya kadar ülkede veremle savaş, dernekler aracılığıyla sürdürülüyordu. Sıhhat Bakanlığı, o zamanki ismiyle Sıhhiye ve İçtimai Muavenet Vekâleti, Heybeliada’nın Çamlimanı’ndaki Yeşilburun bölgesi ile buradaki bir binayı tesis için uygun gördü. Binayı almak da o denli kolay olmadı. Periyodun Muhacirin İdaresi’nin çıkardığı zorlukların üstesinden gelinerek sanatoryum inşa edildi, 01.11.1924 tarihinde de hizmete girerek hasta kabulüne başladı. Yeni yeni eklemelerle genişleyen hastanede 1954 yılında rehabilitasyon merkezi ile hemşire okulu faaliyete geçti.
1947 yılında Dr. Ahmet Erbelger ile 1951 yılında da, Dr. Siyami Ersek’in tam gün takımlı çalışmaya başlamaları hastanenin çalışmalarını hızlandırdı. Hastane vakitle ülkenin birinci göğüs cerrahisi merkezlerinden birine dönüştü.
THOMSON HAYRANDI
Dr. Gökçe, kitabında Dünya Sıhhat Teşkilatı (WHO) müşavirlerinden Dr. Donald R. Thomson’un sanatoryuma olan hayranlığından da kelam ediyor: “Bilhassa kuruluşumuzun hayranlarındandır. Ve sanatoryumumuzu Dünya Sıhhat Teşkilatı’nda ve milletlerarası alanda ileri sürmekte birinci sefer müessir olan bir zattır. Burası benim ziyaret edip de hasta olarak yatmak istediğim birinci sanatoryumdur” diyecek kadar mübalağalı bir formda izhar edecek derecede ileri gitmiştir”.
SIYASETÇI DA ŞAİR DE MUHARRIR DA YATTI
Türkiye’nin birinci verem hastanesi olan Heybeliada Sanatoryumu’na İsmet İnönü, Rıfat Ilgaz, Ece Ayhan başta olmak üzere edebiyat, sanat, siyaset dünyasından tanınmış insanların da yolu düştü. Artık Diyanet’e devredilen sanatoryum 1980 sonrasının sıhhat siyasetleri karşısında ayakta kalamadı. Yakıtı, besin, elektrik, su masrafları Sıhhat Bakanlığı tarafından ödenirken hepsi kesildi bunların. 1999 zelzelesinde binaları hasar gördü. Sonunda “denizyoluyla ulaşımın zorluğu ve kâfi hasta bulunmaması” münasebet gösterilerek 2005’te büsbütün kapatıldı.
BAŞHEKİMİN ANILARI
Hastanenin 1925 – 1955 yılları ortasında başhekimliğini yapan, kurulması için de epey uğraş gösteren Dr. Tevfik İsmail Gökçe’nin “Heybeliada Sanatoryumu, Kuruluşu ve Gelişimi” ismini taşıyan bir kitabı var. Biz bu kitaptan kendisi de tabip olan Baki Çokneşeli’nin 6 Ocak 2011 tarihi Adalar Postası’ndaki yazısı sayesinde haberdarız. Dr. Çokneşeli’nin “474 sayfalık çok az bir eser” olarak tanıttığı kitapta Dr. Gökçe şunları yazıyor:
“Bize verilen bina Birinci Dünya Harbi sıralarında Mektebi Harbiye Müdürü olan Vehip Beyefendi tarafından Harbiye mektebi talebelerine nekahethane olarak yapılmıştı. İngiliz generali Tawnshend’in esaret yeri olmuş ve daha sonra görülen zaruret üzerine muhacirin yönetimine devredilmiştir. Bina, uzun süre muhacir iskân edilmiş olmak itibarile çok harap bir halde idi.
Tapusu olmadığı üzere kendine mahsus bir toprağı de yoktu. Hatta yanı başında bir de gazino vardı. Gazinocunun tezine nazaran bu arazi, binanın yeri da dahil olmak üzere, Kudüs Manastırına aittir ve kendisi de kirasını oraya yollamaktadır. Bu argümanların hiçbir temele istinat etmediği ve senelerce buraların fuzuli olarak işgal edildiği anlaşılınca, kendileri derhal çıkarıldılar ve tıp yolu hudut olmak üzere, o vakit için kafi bulduğumuz 3850 metre murabbalık yeşil burun kısmı sanatoryum yeri olarak kabul edildi ve tel örgü ile çevrilerek tahdit edildi.”
ÇÖP DEDİKODUSU
Cumhuriyet
