Sarsıntı bölgesinde çok sayıda kişi hem fizikî hem de ruhsal travmalar yaşarken, bu periyotta etrafımızdaki her bireyin psikolojisinin olumsuz etkilendiği gözlemleniyor. Pek çok insan son devirlerde uyuyamadığından, daima sarsıntı oluyor hissi yaşadığından, sevdiklerini kaybetme korkusunu içinden atamadığından kelam ediyor ve bu durumla nasıl uğraş edeceğini bilemeyebiliyor. Bu durumda uzman yardımı alınması büyük kıymet taşıyor. Memorial Bahçelievler Hastanesi’nden Uzman Psikolog Dilek Beyribey, zelzele psikolojisiyle ilgili bilgi verdi.
Deprem travma sonrası gerilim bozukluğuna neden oluyor
Deprem sonrasında şahısların tepkileri yaşanan afetin şiddetine, bireylerin şahsî özelliklerine, travmanın biçimine, o sırada yalnız ya da biriyle birlikte olmalarına, ne kadar müddet bu durumun baskısı altında kaldıklarına, geçmiş tecrübelerine, toplumsal dayanak ihtimallerine nazaran çeşitlilik gösterebilmektedir.
Deprem sırasında kişi otomatik olarak süratli biçimde durum değerlendirmesi yaparak, kendisini ve etrafındaki yakınlarını nasıl koruyabileceğini düşünmektedir. Gerilim karşısında oluşan –savaş ya da kaç- reaksiyonlarından birine karar vermeye çalışmaktadır. Vücut savunmaya geçerek, kalp atışı, nabız, nefes alış suratı artmaktadır. Terleme ve bulantı yaşanabilmektedir. Zelzele bitip, kişi inançlı alana çıkabildikten sonra ise bu semptomlar yavaş yavaş olağana dönmektedir.
Bu toplumsal olay sonrasında, yalnız sarsıntıdan birincil derecede etkilenmiş şahıslar değil, tüm halk bu gerilime maruz kaldığı için travma sonrası gerilim bozukluğu ortaya çıkabilmektedir.
Kişi olayı zihninde tekrar yaşayabiliyor
TSSB yani Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu, yaşanan çok güç bir olay karşısında korku, denetim edilemeyen niyetler, olayın zihin ve vücutta tekrar etmesi ile oluşan bir ruhsal kahırdır. Bu olay, taciz, savaş, doğal afet vb. durumlar olabilmektedir. Kişi olay sırasında deneyimlediği semptomları tekrar yaşamak, ortam ve şahıslardan kaçınmak ve çok uyarılmak üzere belirtiler gösterebilmektedir.
Depremzedenin hayatının kurtulması kadar psikolojisi de çok önemli
Depremden sonra planlanan yardımlar, çoklukla hayatların kurtarılması, fiziki yaralanmaların tedavisi, barınak teminiyle alt yapı hizmetlerinin programlanmasına yönelik olup, ruhsal olarak tesirlerini belirleme ve husus hakkında tedaviye başlama noktasında, daha karışık ve uzun vadeye yayılan bir süreç kelam konusu olduğundan, takviye çalışmalarına birçok vakit geç başlanmaktadır.
Deprem sonrasında 3 vakit dilimi bulunmaktadır:
1. Şok: Bu ağır tecrübe karşısında kişi, şok yaşayarak, yaralarını, durumu çok anlamlandıramayarak, yer/zaman/mekan algısı karışır. Şuur kaybı yaşayabilir. Kişi duruma yabancılaşarak kendini müdafaaya çalışır. Birtakım bireyler dona kalarak tepkisizleşirken, kimi şahıslar panik yansıları gösterebilmektedirler.
2. Pasif Periyot: Kişi etrafından gelen geri bildirime açık lakin pasif pozisyonda olmaktadır. Etrafından gelen dayanak gayretlerine karşılık vermeye çalışsa da iş birliğine iştirak gücü hala yetersizdir. Kişi adeta bir çocuğun bağımlı devrine geri dönmüş üzeredir.
3. Tekrar Adaptasyon: Bireyin telaşı ve heyecanı artmış, yaşadığı travmayı aklından tekraren tekrarlayan, ufak sesli ve hareketli uyaranlara bile fazla reaksiyon verebilen tetik bir durumdadır. Beyin, vücut ve ruhsal olarak, eski hayatına dönüş ve sakinleşme için vakte muhtaçlığı bulunmaktadır.
Normal hayata dönebilmek vakit alabilir
Depremin ardından bireyler,
• İştahsızlık, uyku meseleleri, dert sorunları, öfke, ıstırap, matem hislerini değişkenlik göstererek yaşayabilmektedirler.
• Psikosomatik belirtiler olarak, baş, göğüs, mide ağrıları, bulantı, nefes darlığı üzere fizikî yansılar verebilmektedirler.
• Suçluluk duygusu ile günlük işlere ve etraflarıyla bağlantıya kendilerini kapatabilmektedirler.
• Mevt, hayatın manası üzere kavramlar üzerinde kendilerini daha çok sorgular hale gelebilmektedirler
Ancak bireylerin yaşadıkları durum hiç kolay değildir. Telaş, acı, sevdiklerin kaybının acısı, inanç içinde olmadıklarına dair akıllarına gelen kanılarla ve kayıplarla birlikte kendine yönelen suçlamalarla süregiden bir dizi ağır durumu deneyimlemek zorunda kalmaktadırlar. Felaketin şiddetine, ani ve beklenmedik oluşuna, mevt ve tahribat oranına bağlı olarak, tesirleri artabilecek olup, 1 yıldan 8 yıla kadar uzanan ruhsal tesirleri ile, spesifik fobi, anksiyete ve psikosomatik rahatsızlıklar bireye eşlik edebilmektedir.
Doğal afetler ortasında ülkemizde maalesef en çok görülen zelzele, fizikî tahribat ve mevt dışında, hayatta kalanlar açısından kıymetli ruhsal meselelere neden olabilen bir afettir. Zelzele sonrasında ruhsal gerginlik ve travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) problemleri gözlemlenebilmektedir. Sarsıntı mağdurlarının, anksiyete, kaygı ve TSSB belirtilerini azaltmada faydalı olduğu bilinen ruhsal tedavilerden takviye alması kıymet arz etmektedir.
Başa çıkma stratejileri ortasında; sorun odaklı baş etmede, gerilimli durumu denetim ederek değiştirmeye yönelik uğraşlar, duygu odaklı baş etmede ise gerilimin neden olduğu, kişiyi huzursuz eden hisleri düzenlemeye yönelik uğraşlar oluşmaktadır.
Bu şanssız ve güçlü tecrübeye kadar, bireyler daha evvel sorgulamadıkları yaşama dair, hayatın manasına dair mevzuları sorgular hale gelebilmektedirler. Doğal afetlere bağlı hayati tehdit içeren durumlarda, genel baş etme ölçeklerinin bütün gerilim durumlarına uyarlanamayabilir ve baş etme stratejilerinin şahıslar ortası durumlarda fonksiyonelliğinin değişebilmektedir. Şahsa ve kurallarına bağlı hareket etmek değer kazanmaktadır.
Uzman dayanağı çok önemli
• Birinci şokun atlatılması kişi kendisine ve etrafına vakit vermeli, matem tutması için hürmet gösterilmelidir. Yaşanan afet hayli güç bir tecrübedir ve çabucak eski hayata dönülmesi beklenemeyeceğinden, konuşmak istemeyen kişi buna zorlanmamalıdır. Paylaşmak isteyen bireyler ise yanlarında olunduğunu hissettirecek halde desteklenmelidir.
• Bireylerin vakit ve sabırla, bilhassa de gayretle, güç olan bu devirden geçebileceklerine dair inançları desteklenmeli, yaşanan travma sonrası, kaçınma, inkar, sorundan uzaklaşma, kendini/başkalarını suçlama vb. yararsız stratejiler kullanmaları ihtimaline karşı dikkatli olunmalıdır.
• Bu süreçte başa takılan problemleri anlamlandırma, oluşabilecek uykusuzluk, dert, öfke, suçluluk bahislerinde klinik psikolog takviyesine başvurmak düşünülmeli ve travmayla başa çıkma prosedürleri uzmanlar tarafından bireye uygun olarak planlanmalıdır.
• Bu sürecin kişinin ruhsal, toplumsal ve fiziki hayatını daha da zora sokacak kadar uzun olmaması da bir yandan ehemmiyet arz etmektedir. Kişi maddi manevi muhtaçlıklarını tahlil etmeli, gerekli yerlerden olabilen takviyesi sağlama konusunda açık olmalı ve pasif kalmamalıdır. Zira herkesin tam da bu vakitlerde birbirine takviye olması insan olmanın bir gereğidir.
• Yaraların sarılması için sabırla vakit verilmelidir. Birçok kişinin birebir anda yaşadığı bu yıkımın kabullenilmesi sırasında kalınan yerden ruhsal güzellik halinin sağlanabilmesi ile yaşama devam edilebileceği inancı aşılanmalı, uyum takviye uğraşı hem bilişsel hem duygusal iki taraflı olmalıdır.
• Sonraki süreç için, günümüzde sarsıntıları tedbire noktasında alınabilecek bir tedbir olmadığından, eğitim sayesinde insanların mümkün bir zelzele öncesi, zelzele anında ve zelzele sonrasında neler yapabilecekleriyle ilgili kararlar vermiş olmaları, duruma bir nebze hakim olduklarını hissettirerek, telaşlarını azaltabilmektedir.
Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı
