İnsan bedenindeki birçok organ yenilenme yetisine sahip, organlar dokuyu sağlıklı ve fonksiyonel tutmak için hücrelerini yenileyebiliyorlar. Kök hücreler bu hususta ana vazifesi üstleniyor. Kök hücreler, sahip oldukları bu kapasiteleri sayesinde, eski ve hasarlı olanların yerini alacak yeni hücreler oluşturmak için bölünebiliyorlar. Laboratuvarlarda izole edilip çoğaltılabiliyor ve laboratuvarlarda organların minik kopyalarını (organoidleri) oluşturuyorlar.
2009’dan beri birçok organ, o dokuyla bağlantılı fizyolojiyi ve hastalıkları incelemek için kullanılıyor. Daha yakın vakitlerde organoidler, SARS-CoV2’nin farklı organları nasıl etkilediğini incelemek için kullanılmaya başlandı. Örneğin SARS-CoV2’nin insan bağırsağını enfekte edebileceği bu sayede bulunmuştu ve Covid-19’lu birtakım hastaların neden ishal yaşadığı bu halde açıklanmıştı. Bakın şimdiki çalışmalar neler söylüyor?
Gözyaşı bezi kaşın çabucak altında bulunuyor.
KURU GÖZLERE DEVA OLABİLİR
Kuru göz hastalığının tarihe karışacağı periyoda girildi. Ayrıyeten herkes ağlayabilecek!
Utrecht Üniversitesi Hubrecht Enstitüsü doktora öğrencisi Marie Bannier-Hélaouët ve Yorick Post, insan gözyaşı bezi organoidi üretti. Ve bununla da kalmayıp organoidi ağlatmayı başardılar. Kelam konusu organoid, ağrı yaşadığımızda bedenimizde salınan adrenaline maruz bırakılmıştı. Araştırmacılar, bu organoidleri insanlara nakletmek de dahil olmak üzere kuru göz hastalığı için tedaviler geliştirme imkanlarını inceliyor.
Biz çok farkında olmasak da gözyaşı bezi aslında çok kıymetli bir organ: Gözü nemlendirerek bakım sağlıyor ve gözleri enfeksiyonlardan koruyan gözyaşları üretiyorlar. Gözyaşı bezi düzgün çalışmadığında ise beşerler “kuru göz” olarak bilinen bir hastalıktan mustarip oluyor. Bu da kaşıntılı ve ağrılı bir süreç yaşatarak hayat kalitesini bozuyor. Bu, dünya genelinde yetişkin nüfusun en az yüzde 5’inde görülen bir hastalık. Şimdiye kadar, bu hastalıkla ilgili çalışmalar, kullanışlı bir insan gözyaşı bezi modelinin olmaması nedeniyle sorun yaşıyordu. Gözyaşı bezi organoidleri ise bu sorunu ortadan kaldıracak üzere gözüküyor.
SÜREÇ NASIL İŞLİYOR?
Araştırmacılar da hastaneden gözyaşı bezi örnekleri alarak yola koyuldu. Bu örnekleri küçük modüllere ayırdılar. Bu kesimler, tıpkı bir yastık üzere bir damla jelin içine yerleştirildi. Akabinde gözyaşı bezi kök hücrelerini, bölünmesi için uyararak kültürü büyütmeyi başardılar. Birkaç gün sonra, küre halindeki bir tabakta birinci gözyaşı bezi organoidlerini görebildiler. Deneylerdeki son adım, organoidleri ağlatmaktı. İnsanlarda ağlama, adrenalin üzere uyaranlar tarafından tetikleniyor. Bu süreci laboratuvarda yine yaratmak için gözyaşı bezi organoidlerini adrenaline maruz bırakmak gerekiyordu. Adrenalin, gözyaşı bezi organoidlerini balonlar üzere şişirdi. Organoidler “içten içe” gözyaşı salıyorlardı: Ağlıyorlardı lakin gözyaşlarının akacak yeri yoktu.
NE İŞE YARAYACAK?
Artık soru şu: Bu gözyaşı bezi organoidleriyle ne yapılabilir? Birincisi, bilim insanları onları gözyaşı bezinin nasıl çalıştığını incelemek için kullanabilirler.
Şu anda, kuru göz hastalığı olan şahıslar, gözlerini nemlendirmek için daima olarak göz damlası uygulamak zorunda kalıyor. Gözyaşı bezi organoidleriyle bilim insanları artık kuru göz hastalığının tedavisine yardımcı olabilecek daha tesirli ilaçlar için çalışmalar yapabilirler ve gözyaşı bezi organoidleri sonunda kuru gözü hastalığı olanlara tekrar nakledilebilir.
https://theconversation.com/we-grew-human-tear-glands-in-the-lab-and-now-were-making-them-cry-157211
Hanna ve grubu, geliştirdikleri “tüpte fare’yi, döllenmiş yumurtadan başlayarak büyütemediler. Bunun yerine, gebe farelerden 5 günlük embriyolar topladılar. Embriyolar fakat gerçek bir fare rahmine, en azından kısa bir müddet için bağlanabilirse gerçek gelişiyor.
KAVANOZDAKİ FARE EMBRİYOSU
Bu fotoğraf, tek başına fantastik bir öykü anlatıyor: Kalp hücreleri, bir baş ve uzuvlara işaret eden çıkıntıları bulunan, canlı ve bir cam kavanozda büyüyen bir fare embriyosu! İsrail’de bu mevzu üzerinde çalışan araştırmacılar, fareleri yapay bir rahimde 11-12 gün, yani hayvanın doğal gebelik mühletinin yaklaşık yarısı kadar uzun bir mühlet boyunca büyüttü. Bu, bir memelinin rahim dışında gelişimi ismine bir rekor! Araştırma takımına nazaran bir sonraki büyük adım, insan embriyoları olabilir. Alışılmış bu, çok büyük etik soruları gündeme getiriyor.
ŞOKE EDİCİ OLABİLİR
İsrail’deki Weizmann Bilim Enstitüsü’ndeki araştırma grubunu yöneten gelişim biyoloğu Jacob Hanna, “Bu, öteki tipler için yer hazırlıyor” diyor. Hanna’nın grubu, göbek kordonlarından kan serumu ekleyerek onları cam kavanozlarda çalkalayarak ve basınçlı oksijen karışımını pompalayarak fare embriyolarını büyüttü. Süreci, bir Covid-19 hastasını ventilasyon makinesine bağlamaya benzeten Hanna, “Bu, oksijeni hücrelere göndererek hastayı rahatlatır, tüm büyük organ sistemlerinin çalıştığını görebilirsiniz” diyor.
Çalışma, olağanda rahim içinde zımnî olan erken embriyoya da bilimsel bir pencere açıyor. İsrailli grup, Nature mecmuasında yayımlanan çalışmada, gelişmekte olan embriyonik farelere toksinler, boyalar, virüsler ve insan hücreleri ekledikleri bir dizi deneyi anlattı. Hanna, çalışmanın bu halde insan embriyoları geliştirmek isteyecek bilim beşerlerine ışık tutacağını söylüyor. Laboratuvarda yetiştirilmiş insan embriyosu imgelerinin şoke edici olabileceğini de kabul ediyor. Hanna’nın 12 günlük farelerinin insan muadilinin üç aylık bir embriyo olduğu düşünülüyor.
https://www.technologyreview.com/2021/03/17/1020969/mouse-embryo-grown-in-a-jar-humans-next/
Cumhuriyet
