“7 Haziran 1985 Cuma gününün akşam saatlerinde, sonraki hafta yayımlanacak makalesi ile ilgili notlarını eline alarak yan apartmanda oturan kızı Arı’nın konutuna gitti. Her zamankinden daha telaşlıydı güya, kızına ‘Yarın çabucak yaz!’ demişti. Oradan çıkıp üst katta oturan oğlu Demir’e de uğradı. Öleceğini bilirmiş üzere, çocukları ve torunlarına veda etmişti. Prof. Dr. Afet İnan, 8 Haziran 1985 sabahı ani bir kalp kriziyle bu dünyadan göç etti…”

Adeta Cumhuriyet kurulmadan evvel, kurulacak Cumhuriyet için doğmuş bir bayan. “Kuruluş” devrinde alınan birbirinden değerli roller, Mustafa Kemal’in manevi çocuklarından, Türkiye’de bayan haklarına yönelik çalışmaları başlatan bilim bayanı ve Cumhuriyetin birinci bayan tarihçisi Prof. Dr. Afet İnan…

Lakin bu çok pahalı bayan toplumda hak ettiği kadar tanınmıyor. Ülke için “yeni tarih” yazma çalışmalarına paralel olarak Atatürk’süz ve Afet İnan’sız yeni bir bayan çabası tarihi de yazılmak isteniyor. Türk bayanları, haklarını kazanmalarına vesile olan bayanı tanımıyor, bayan haklarıyla ilgili günlerde onun ismini değil farklı ülkelerdeki öncü bayanları anmayı yeğliyor. Afet İnan’ın ömrünü anlattığım kitaplarımı (Afet: Atatürk’ün Manevi Kızı Prof. Dr. Afet İnan’ın Yaşamöyküsü ve Benim Adım Afet) okuyan öğretmenlerin dahi “Böyle çalışmaları olduğunu bilmiyorduk!” dediğine şahit oldum.

O nedenle 36 yıl evvel ortamızdan ayrılan Afet İnan’ı anmak boynumuzun borcu…

HAYATINI DEĞİŞTİREN MÜSABAKA
Çocukluğu seyahatler ve savaşın gölgesinde geçen Afet, yedi yaşında annesini kaybetmenin acısını hayatı boyunca üzerinde taşıyor. Babası İsmail Hakkı Beyefendi hürriyet yanlısı. Afet, kızların eğitimine ehemmiyet verilen bir meskende büyüyor. Daha ilkokulda iken tarihe olan ilgisini keşfediyor. Elmalı’da oturdukları periyotta, öğretmen hanımları gördükçe içinde öğretmen olma hevesi beliriyor.

Yıllarca süren göçün son durağı İzmir’de hayatı değişiyor. Öğretmen atandığı okulu ziyaret eden Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal ile tanışıyor. Şimdi 17 yaşında bir genç kız olan Afet, Paşa’nın masasına oturtulduğunda heyecandan yüzüne bakamıyor. Gazi, onun da Selanikli olduğunu öğrenince sorular soruyor lakin Afet karşılıkları bilmiyor. Gazi, ailesiyle tanışmak istiyor. Aile ile konuşmaları sonucunda, Afet’in akrabalarının Gazi’nin gençliğinde hayatını kurtardıkları anlaşılıyor. Gazi, Afet’in tahsilini sürdürme hevesinden mutlu olduğunu ve başlangıç olarak onu lisan öğrenmesi için İsviçre’ye göndermek istediğini söylüyor.

DEVRİMCİ HALİN KAZANIMI
Lozan’daki iki yıldan sonra Notre Dame de Sion Fransız Lisesi’nde okumaya devam eden Afet’in mesleğinin istikametini çizecek olay bu okulda yaşanıyor. Ders kitaplarında Türklerle ilgili aşağılayıcı tabirlere çok kızıyor, soluğu Gazi’nin yanında alıyor. Gazi “Böyle olamaz, bunun üzerinde çalışalım” dediğinde Afet’e tarihçi olma kapısı aralanıyor. 1929’da Ankara’da lise öğretmenliğine başlıyor.

Bir gün uygulamalı dersteki belediye seçimi uygulamasında bir kız öğrencinin seçilmesi sonucu, bir erkek öğrencinin “Kadınların seçme ve seçilme hakkı yok!” itirazına üzülen Afet, Gazi’ye, “Türk bayanı olarak oy kullanma hakkına sahip olamayışımıza çok üzülüyorum. Hiç olmazsa erkek öğrencim kadar bir hak sahibi olana kadar o sınıfta ders vermeyeceğim” diyor.

Gazi de ona dünyada bu işlerin nasıl olduğunu araştırmasını söylüyor. Afet, bir yıl kadar süren araştırmaların akabinde Gazi’nin isteğiyle halkla bu bilgileri paylaşıyor; 3 Nisan 1930’da verdiği konferans ile hem halk çağdaş Türk bayanı Afet Hanım ile tanışıyor hem de tıpkı gün bayanlar belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkına sahip oluyor.

ATATÜRK’ÜN “İLİM ARKADAŞI”
Dünyada faşizm tırmanırken Atatürk Türkiye’de kültür çalışmalarına yük veriyor. Batı’nın Türkler hakkındaki aşağılayıcı fikirlerini değiştirmek, yeni kurduğu devlette ulus şuurunu halka aşılamak ve Türklerin tarihinin bilinmesi için her alanda çalışmalar başlatıyor. Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti kuruluyor, Afet bu cemiyetin birinci bayan üyesi, sonra da asbaşkanı oluyor. Üniversite okumak için Cenevre’ye gidiyor. Afet, yıllar içinde manevi kızından Atatürk’ün çağdaş bir ulus yaratma gayretindeki “ilim arkadaşına” dönüşüyor.

Onun vefatından sonra da son nefesine kadar Cumhuriyeti ve Atatürk’ün anısını yaşatmak için çalışıyor. 77 yıllık hayatında kitaplar ve makaleler dahil 90’a yakın yapıta imza atıyor. Yurtdışında Türk kadınını muvaffakiyetle temsil ediyor. Onun bıraktığı yerden meşaleyi aldık ve Cumhuriyet’in aydınlığını Anadolu’ya taşımak için çalışıyoruz.

Ruhun şad olsun Afet İnan; minnettarım, minnettarız…

HASRET ÖZDEMİR
GAZETECİ, MÜELLİF

Cumhuriyet