Fotoğraf: Kurtuluş Arı
Ömrünün 40 yılı aşkın müddetini feminist uğraşa adayan ve son olarak 13. Memleketler arası Hrant Dink Ödülü’ne layık görülen bayan hakları savunucusu, avukat Canan Arın’ı konutunda ziyaret ettik. 79 yaşındaki Arın, feminist bir ömür sürmenin zorlukları olduğunu söylese de “Dünyaya bir defa daha gelsem yeniden tıpkı biçimde yaşardım. Mutluyum” diyor. Bayanlara bildirisi ise; “Bıkmayın, yılmayın, korkmayın ve kesinlikle örgütlü çaba edin” oluyor.
Canan Arın, 1942 yılının sonunda Ankara’da doğdu. 1952’de anne ve babası boşanınca annesiyle birlikte İstanbul’a geldi. İstanbul Kız Lisesi ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mezunu. London School of Economics and Political Science’da anayasa hukuku üzerine çalıştı.
Canan Arın ve Tuğba Özer.
1990 yılında kurulan Türkiye’nin birinci bağımsız bayan sığınmaevi Mor Çatı’nın ve 2007’de kurulan İstanbul Barosu Bayan Hakları Uygulama Merkezi kurucuları ortasında.
Tatlı Tekeli’den gelen telefon…
– Feminist çabayla nasıl tanıştınız?
1980’li yıllarda Türkiye feminist hareketinin en değerli figürlerinden Sevimli İnhisarı beni arayarak, bayan haklarını konuşmak üzere toplanacağız gelir misin dedi. Çabucak koşarak gittim. Daha sonra şuur yükseltme toplantıları yaptık. Her yerde söylediğim üzere ben bayan ve erkeğin eşit olduğu yanılsamasıyla yetişmiş bir nesilden geliyorum. Birden teğe fark ettim ki; bayan ve erkek hiçbir vakit eşit olmamış. Eşitliği bozan en değerli ögeler Uygar Kanun ve Ceza Kanunu’ydu. Biz de onların değiştirilmesi için çalışmaya başladık ve bunu yaptık.
– Mor Çatı’yı kurma fikri nasıl çıktı pekala?
Araştırmalarımız sonucunda başka ülkelerdeki sığınmaevi fikrini öğrendik. 1988’de sığınakları incelemek üzere Hoş Almanya’ya ben de İsveç’e gittim. Türkiye’de şimdi hiç sığınmaevi yoktu. Döndüğümüzde de Mor Çatı’yı kurduk. Birinci sığınamızda 19 bayan ve 20 çocuk vardı. Çok bayanın hayatına dokunduk. Mor Çatı’nın en kıymetli özelliği toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda siyasetler üretmesidir.
Rutgers Üniversitesi’ndeki bir eğitimde ortalarında Canan Arın’ın da bulunduğu bayanların ortaya attığı ‘kadın hakları insan haklarıdır’ sloganı daha sonra Viyana’daki Dünya İnsan Hakları Konferansı’nda kabul edildi. Çerçevede de Arın’ın el yazısıyla ‘kadın hakları insan haklarıdır’ yazısı bulunuyor.
‘FEMİNİST GAYRET GÜÇ LAKİN BUNU YAPMAK ZORUNDAYIZ’
– Feminist bir bayan olmak hem de sizin üzere tüm hayatını buna adayan bir bayan olmak nasıl bir his? Kuvvetli bir seyahat oldu mu hayatınız bu manada?
Zorlukları oldu elbette. Çok fazla taarruza maruz kaldım. Fakat tekrar doğsam tekrar birebir hayatı yaşardım diye düşünüyorum. Hiçbir karşılık beklemeden yalnızca inandığım için çalıştım. Ben sıradan bir bayanım. Kahramanlık üzere bir derdim de yoktu. Adaletsizliğe tahammülüm olmadığı için hukuku ve bayan haklarını savunmayı seçtim.
İçinize kadar işletilen ataerkiyle gayret etmek kendi kendinizle de gayret etmek manasına geliyor. Sıkıntı bir yol ancak bunu yapmak zorundayız. Feminist bir yaşantı sürdüğüm için memnunum. Kendisini vekil olarak temsil ettiğim bir bayan bana kart atarak, “Benim ve kızımın hayatını olumlu tarafta değiştirdiniz. Size çok teşekkür ederiz” yazmış. Bu milyarlarca vekalet fiyatından çok daha pahalı. Çok daha lüks bir hayatım olabilirdi lakin bu benim seçimimdi. Ve bundan pişman değilim.
‘BASKI PATLAMAYA YOL AÇACAK’
– Türkiye’de yargının durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye’de hukuk kalmadı, varmış üzere yapılıyor. Yalnızca benim bildiğim İstanbul Çağlayan Adliyesi’ndeki asliye ceza mahkemelerindeki davaların yüzde 90’ı Cumhurbaşkanına hakaret. Yani ağzınızı açtınız Cumhurbaşkanına hakaret. Son vakitlerde mesleğimi sorduklarında boş gezenin baş kalfası diyordum. Zira hukuk diye bir şey kalmadı. Baskının, düdüklü tencerede olduğu üzere en sonunda patlamaya yol açacağını fark etmiyorlar. AKP’nin gitmesinin akabinde bir kadro yargıçlar hukukçu olduklarını hatırlayacaklar. Fakat geçmiş olsun.
‘HEDEFTE ARTIK UYGAR KANUN VAR’
– İktidar İstanbul Sözleşmesi’nden çekildi. Sonuçları neler olacak?
İstanbul Sözleşmesi’nden çekilerek;
1- GREVİO’nun kontrolünden kurtuldular.
2- Yapmaları gereken data toplama sıkıntısından kurtuldular.
3- Kendi partileri içerisindeki çocuk istismarcısı olan tarikat pirlerine oy için taviz verdiler.
İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararının yürütmesinin durdurulması maksadı ile açılan dâvâlara iş işten geçtikten sonra özel olarak bekletip ret kararı verdiler. Bu karar hukuka ters bir karar, gerçekten iki üye tersliği belirterek muhalefet şerhi vermiş. Diyorlar ki; cumhurbaşkanı sıfatını taşıyan kişinin yani yürütme organının başının verdiği bir kararlar milletlerarası bir kontrattan çekilemezsiniz. Milletlerarası mukaveleler kabul edildikleri sistemlerle kaldırılabilirler. Bu çok gerçek. İstanbul Sözleşmesi’ni kaldırdılar ve tıpkı şeriatçı kesim 6284’ü saldırıyor. Amaçta artık Uygar Kanun var. Onu da lisana getirmeye başladılar.
Bayan cinayetleri gün geçtikçe artıyor. Ben; hukuka karşıt karar vererek bayan cinayetleri ve tecavüzlere yeşil ışık yakan yargıçların teşhir edilmesi gerektiği kanısındayım.
‘DİYANET LİDERİ PAPA İLE YARIŞIYOR’
– Son devirde husus dönüyor dolaşıyor tekrar laiklik tartışmalarına geliyor…
Yargının açılışında Diyanet İşleri liderinin ne işi var? Diyanet İşleri lideri Papa ile yarışıyor. Yarın onun da parmaklarında dünya kadar yüzükler görebiliriz. Diyanet İşleri liderinin misyonları yasa ile belirlenmiştir ve o yasa daima olarak ihlâl edilmektedir. Diyanet İşleri lideri her bahiste fetva vermeye yetkili şeyhülislâm değildir, Türkiye Cumhuriyeti de Suudi Arabistan yahut rastgele bir İslam devleti değildir. Laik bir Cumhuriyettir. Dolayısı ile herkesin hudutlarını bilmesi gerekir. Türkiye hala laik bir ülke ancak AKP’nin şöyle bir siyaseti var; ya maddeleri büsbütün değiştiriyor ya da kendi bildiğini okuyor. Örneğin Uygar Kanun’da evlenme yaşı 17’dir. Lakin bakıyorsunuz 13 yaşında bir çocuk hamile kalmış! Açıkça çocuğu cinsel istismardır bu. Dâvâ açıyorsunuz, Mecliste bunların evlilik olduğu, dâvâların düşürülmesi ve bir sefere mahsus af çıkartılması yolunda dilekçe veriliyor. Uygar Kanuna dokunmadan onu fiilen hükümsüzleştiriyorlar.
Cumhurbaşkanı Taliban’la ortasında görüş ayrılığı olmadığını söz etti. Biz de Taliban’la onun ortasında bir görüş ayrılığı olmadığını biliyoruz ancak Türkiye Cumhuriyeti maddelerinin ve Türkiye Cumhuriyeti’nde yaşayan milyonlarca bayanın Taliban ile ortalarında hiçbir görüş birliği yoktur, olamaz.
Bayanı büsbütün toplumdan silmek, meskene kapatmak, kuluçka makinası olarak kullanmak ve mümkün olduğu kadar boşanmaları engellemek istiyorlar. Evvelce boşanmak isteyen bayan öldürülmezdi. Sen bana ‘hayır’ mı dedin öldürüyor!
‘EŞİTLİĞİ SAĞLAMADAN CİNAYETLER BİTMEZ’
– Siz sayısız bayana şiddet davasında avukatlık yaptınız. Şiddeti durdurmanın tahlile nedir size nazaran?
Bayanı insan olarak kabul etmediğiniz, bayanın insan haklarını da kabul etmediğiniz bir bakış açısında cinayetleri önleyemezsiniz. Zira erkek egemenliğini sarsmamak için elden gelen her şey yapılıyor.
Bayana yönelik şiddet davalarında ya intihar diyerek üstünü örtmeye çalışıyorlar, ya da davayı süründürerek uzatıyorlar, en sonunda bir şey çıkmıyor.
Şayet hakikaten bayana yönelik şiddeti önlemek istiyorsanız; çocukluktan itibaren toplumsal cinsiyet eşitliğini öğretmeniz gerekiyor. Fakat iktidar bu tabiri kaldırdı. Hatta üniversitelerde yasakladılar. Toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamadığınız sürece bayana yönelik şiddeti engelleyemezsiniz. Zira yalnızca erkek doğduğu için kendisini bayandan üstün zannetmek gafletinde bulunuyorlar. Ben hükümetin bayana yönelik erkek şiddetini engelleme konusunda rastgele bir siyasi iradesinin olduğunu düşünmüyorum. Evvelki hükümetlerde var mıydı diyeceksiniz, tahminen yoktu lakin iyi niyetli bir ekip çalışmalar vardı.
– Siz çabucak her yıl çok kıymetli ödüllere layık görülüyorsunuz. Son olarak da yeniden değerli bir ödül aldınız. Hrant Dink mükafatı. Bu kadar mükafata layık görülmek size ne hissettiriyor?
– Biliyorum tablo karanlık. Fakat Türkiye’deki bayan hareketi rengarenk ve direngen. Umutlu bir iletiyle bitirelim bu röportajı. Bayanlara ne söylemek istersiniz?
Dayanışsınlar ve kesinlikle örgütlü olarak çalışsınlar. Bıkmasınlar, yılmasınlar, korkmasınlar. Bir de şunu söylemek istiyorum; evlilik hayatın hedefi değildir. Evleneceğim diye mesleklerinden asla vazgeçmesinler. Kendilerine ilişkin bir bütçeleri olsun. Bütün varlıklarını erkeklerin varlığına armağan etmesinler. Hayat ortaktır. Erkekler de ‘feministler beni eşimden ayırıyor’ edebiyatından vazgeçip birlikte oldukları bayana hürmet göstermeyi öğrensinler.
ARIN’DAN KİTAP TAVSİYELERİ
Marilyn Yalom: Evliliğin Tarihi, Göğsün Tarihi
Diana Russel: Rape İn Marriage
Kolektif: Canımı Yakma!
Büşra Sanay: Kardeşini Doğurmak
Mor Çatı Derneği: Bayanların Adalete Erişimi kitapçığı
Cumhuriyet
